Grafičke tehnike

Grafičke tehnike su svi materijali i način njihovog korištenja pri oblikovanju umjetničke grafike. Kod grafičkih tehnika najprije se izrađuju matrece, s kojih se slika otiskuje na papir ili na neku drugu podlogu.

• Drvorez
• Bakrorez
• Bakropis
• Litografija
• Akvatinta
• Mezzotinta
• Suva igla
• Monotopija
• Sito štampa

DRVOREZ

Drvorez je grafička tehnika visoke štampe. Drvorezu dolazi ime od drveta kruške ili trešnje koja mu služi kao podloga ili matrica. Drvorezac načini drvorez tako da nožićem izreže drvenu ploču. Cijelu površinu podloge izdubljuje i nožićem obilazi a ostavlja netaknuta ona mjesta koja će mu poslužiti pri otiskivanju drvoreza na papiru kao nosioci boje za konturu. Kasnije, kada ta izbočenja prevuče bojom i stavi u presu, dobiva na papiru crtež. Grafička tehnika srodna drvorezu zove se linorez.

Drvoresci kada otiskuju drvorez u crtama, ponekad joj naknadno otiskuju na gotovom listu neke dijelove u boji. To načine tako da uzmu novu ploču na kojoj označe isti crtež koji im je služio kao pomagalo kada su nožićem izrezivali drvorez u čistim crtama. Ali tada ne izrezuju kao ranije svaku konturu, nego samo onoliku površinu koja je potrebna da se bojom ispuni oblik.

Dok su evropski majstori svom drvorezu davali oznaku brutalnosti, Japanci su mu davali oznaku profinjenosti. Zato je evropski drvorez bliži crtežu, a japanski slici.

LINOREZ

Linorez je grafička tehnika visoke štampe. Linorez predstavlja svojevrsnu alternativu tehnici drvoreza. Za razliku od drvoreza, gdje se upotrebljavaju drvene ploče, linorez se realizuje urezivanjem u ploču linoleuma.  Kao i drvorez, linorez je moguće štampati ručno ili na grafičkim presama za visoku štampu. Linorez se mnogo lakše izrezuje nego drvorez, međutim, pritisak u procesu štampanja troši ploču znatno brže i teže je stvoriti veći broj otisaka zbog krhkosti materijala. Izrezana ploča se nabojava valjkom i štamparskom bojom i zatim se otiskuje.

BAKROREZ

Bakrorez ili gravura je grafička tehnika duboke štampe, u kojoj se u cinkovu ili bakrenu ploču oštrim udubljivačem, iglom urezuje crtež, te se udubljenja ispunjavaju bojom. Otiskivanje se vrši u stroju pod jačim pritiskom. Crtež se tiska na posebnom grafičkom papiru koji je prethodno stajao u vodi. Pored linearne čistoće, ljepota bakroreza se ogleda i u reljefnosti crta koja nastaje zbog jakog pritiska prese tj. ulaženja papira u sva udubljenja iz kojih preuzima boju.                 Bakrorez je mehanička tehnika a bakropis hemijska, to su dvije zasebne grafičke tehnike.

BAKROPIS

Bakropis je jedna od hemijskih grafičkih tehnika duboke štampe, oštrih i sočnih linija. Tehnika nije komplicirana ali zahtijeva preciznost u radu.

Na bakarnoj ploči, prethodno obrušenoj, matiranoj i očišćenoj, nanosi se bitumenska presvlaka koja je otporna na dejstvo kiseline. Tankom iglom graviramo crtež, koji potom stavljamo u rastvor azotne kiseline određeno vrijeme, ovisno od toga koliko želimo da nam linije budu tamne odnosno svijetle. Zatim skidamo zaštitni sloj, operemo ploču od nečistoće i masnoće i ploča je spremna za otiskivanje. Nanosi se štamparska boja te prolaskom kroz štamparsku presu za duboku štampu, ovako nabojeni crtež se otiskuje na papir. Osim bakarnih ploča, mogu se koristiti i cinkane i gvozdene ploče. U tom slučaju, sastav kiseline se razlikuje.

LITOGRAFIJA

Litografija (od grčke riječi lithos, „kamen“-graphein, „pisati“, kamenotisak) je grafička tehnika plošne (ravne) štampe sa kamene ploče.

Umjetnik masnim litotušem ili litokredom nanosi crtež na kamen, zatim se kamena ploča nadgriza gumiarabikom i azotnom kiselinom. Štampanje kamenom pločom zasniva se na principu adhezije između masnoće i vode. Kamen, koji se prije procesa štampanja ovlaži vodom odbija vodu tamo gdje je crtež, a na tim mjestima prima boju koja se valjkom nanosi na ploču. Otisci se prave pomoću posebne litoprese.

AKVATINTA

Akvatinta je grafičaka tehnika duboke štampe, slična bakropisu, ali pruža mogućnost dobivanja većeg broja tonova. Kod akvatinte, ispolirana metalna ploča se naprašuje prahom smole (asfalta i kolofonijuma) koji se zatim podvrgava topljenju a nakon toga izlaže djelovanju kiseline. Pokrivanjem svijetlijih dijelova grafičke slike bitumenskom prevlakom se produžuje proces nagrizanja ploče i postiže sve izražajniji stepen zacrnjenja. Umjetnik je u mogućnosti da pomoću ove tehnike izgradi grafičku sliku bogatu tonskim gradacijama, od najsvjetlijih do maksimalno zasićenih tonova.

Po svojoj izražajnosti, akvatinta podsjeća na tehniku laviranja.

MEZZOTINTA

Mezzotinta (franc. manière noire, njem. schabkunst, engl. mezzotint), grafički proces duboke štampe  pri kojem se matrica izrađuje mehaničkim putem. Izum mezzotinte se pripisuje Ludwigu von Siegenu (1609. – 1680.) sredinom XVII vijeka

Tehnika se zasniva na nazrnčavanju metalne (bakarne) ploče uz pomoć njihalice (kolijevke), specijalnog alata koji ima kanalisanu oštru reznu površinu, pokretima u četiri smjera. Sa ovako ravnomjerno nazrnčane  površine se preciznim  mjestimičnim uklanjanjem zrna postižu tamniji ili svjetliji tonovi. Ploča se boji i briše kao kod duboke štampe i štampa na presi za duboku štampu.

Ova spora tehnika koja zahtijeva preciznost i strpljivost grafičara se danas rijetko koristi.

Prva poznata mezzotinta, Ludwig von Siegen, 1642.

Rana mezzotinta Vailleranta, Siegenova pomoćnika ili tutora. Mladić koji čita, s Kupidovim kipom.

SUVA IGLA

Suva igla je grafička tehnika duboke štampe, dobijena mehaničkom metodom direktnog graviranja u metalnu ploču, karakteristična po svojim baršunastim linijama.

Suva igla je vrlo atraktivna i popularna grafička tehnika neposrednog urezivanja linija u površinu metalne ploče. Ovom tehnikom se postiže otisak sa vrlo sočnom grafičkom slikom, komponovanom od izražajnih kontrasta i baršunastih linija. Ova tehnika nalazi svoju primjenu i kao dopuna pri oblikovanju i korekciji u drugim tehnikama duboke štampe, bakropisu, bakrorezu, itd. Takve primjere kombinovane tehnike nalazimo kod umjetnika kao što su Rembrandt, Francisco Goya i mnogi drugi. Klasičan materijal je bakrena ili cinkana ploča koja se gravira oštro brušenim i različito profiliranim čeličnim iglama. Jačim ili slabijim pritiskom igle ostvaruje se dublja ili plića linija. Zbog osjetljivosti dobijenih brazdi na pritisak prese, ova tehnika nije pogodna za ostvarenje velikog tiraža.

MONOTIPIJA

Monotipija je vrsta grafičke tehnike. Kod monotipije je karakteristično to što se može napraviti samo jedan otisak (mono=jedan). Upravo zato mnogi negiraju monotipiju kao grafičku tehniku, jer ne omogućava umnožavanje, kao jednu od osnova grafike.

SITO ŠTAMPA

Sito štampa spada u tehniku propusne štampe s mogućnošću štampe na različite materijale. Štampa se ostvaruje na način da se boja potiskuje kroz štamparsku formu koja je izrađena od svile koja je zategnuta na drveni ili aluminijumski okvir. Svila može biti različite gustine, odnosno zavisno od materijala na kojem se štampa i od boje kojom se štampa.